Hoe zou ik Mutinta ooit kunnen vergeten? Hoe zou ik al die andere mensen kunnen vergeten wier levens in de afgelopen twee jaar met het mijne verbonden waren?
Irene, Lumamba, Michael, Zimba, Choongo, Mwendalubi, Kizito, mijn studenten en zoveel anderen.
Ze zijn me allemaal dierbaar geworden. Ze namen me op in hun bestaan, deelden hun gevoelens met me, vertelden me over hun dromen en hoop voor de toekomst.
Ze hebben me thuis laten voelen, ook al was ik ver weg van huis.
Ze leerden me hoe je optimistisch en opgewekt door het leven kan gaan, zelfs in een schijnbaar uitzichtloze positie. Ik ben ze daar oprecht dankbaar voor, dankbaarder dan ik ze ooit duidelijk heb kunnen maken.
Vanaf januari 2003 werkte ik twee jaar als wiskunde-docent op het Charles Lwanga Teacher Training College in Zambia. Dit college, door Jezuïeten in 1959 opgericht, ligt in de streek Chikuni, iets ten noorden van het kunstmatige Kariba-meer en ongeveer halverwege Lusaka en Livingstone. Mijn uitzending naar Chikuni was voorbereid door de Voluntary Service Overseas (VSO Nederland).
Eigenlijk zou ik naar Papua, Nieuw Guinea, zijn gegaan, in welk geval mijn boek een heel andere wending zou hebben genomen. Al enkele maanden was ik me aan het voorbereiden op een tweejarig verblijf in Port Moresby, de hoofdstad van Papua Nieuw Guinea, waar VSO een positie als curriculum-ontwikkelaar geregeld had. Een telefoontje van mijn programma manager van VSO, een paar weken voor vertrek, veranderde mijn hele toekomst.
'Helaas kan het niet doorgaan, Dirk.'
'Maar, hoezo? Waarom niet dan?'
Tevergeefs probeerde ik mijn teleurstelling te verbergen.
'De vacature is vervallen. We kunnen er niet zoveel aan doen, dat komt wel eens voor helaas.'
Ik wist even niet goed wat te zeggen. Al een half jaar geleden had ik ontslag genomen bij een educatief instituut met het oog op deze uitzending. Alles werd ineens ongewis. Gelukkig werd me in hetzelfde gesprek een interessant alternatief geboden.
'Zambia?' vroeg ik ter bevestiging.
'Inderdaad, Zambia,' antwoordde mijn manager en ze voegde er nog net niet '...in Afrika' aan toe, alhoewel ik ongetwijfeld nogal onwetend moet zijn overgekomen.
Maar wat wist ik eigenlijk wel van Zambia behalve dat het ergens in zuidelijk Afrika lag?
Niet veel. Überhaupt wist ik weinig van Afrika. Natuurlijk las ik zoals iedereen regelmatig in de krant over aids, armoede, hongersnoden, sloppenwijken, de vele burgeroorlogen en had ik een algemeen beeld van de ontwikkelingsproblematiek van dit continent.
Al mijn kennis was echter door de media gefilterde kennis. Hapklaar en meestal negatief. Afgaande op het merendeel van de persberichten vond je in het hongerende Afrika op elke hoek van de straat een kindsoldaat, een aids patient, een baby met opgezwollen buik of een vluchteling.
'Oké, ik ga!' zei ik vastbesloten na enig wikken wegen, vastbesloten om mijn beeld van zuidelijk Afrika aan de werkelijkheid te toetsen.
Mijn daaropvolgende kennismaking met de Zambiaanse bevolking heeft een onuitwisbare indruk op me achtergelaten. De hartelijkheid en onbevangenheid waarmee ik ontvangen werd, was overweldigend. De dorpelingen in Chikuni namen me als vanzelfsprekend op in hun gemeente. Het optimisme, de vrolijkheid en de levenslust van de Zambianen - die ik al snel tot mijn vrienden kon rekenen - was inspirerend en ontroerend. De omstandigheden waaronder ze deze karaktertrekken in stand hielden, waren desalniettemin vaak armzalig en schrijnend, kansloos soms. Hun moed en overlevingskracht waren daarom des te indrukwekkender.
Ik gebruik deze superlatieven niet om de zaken mooier of romantischer voor te stellen dan ze waren. Het zijn overheersende gevoelens, gedestilleerd uit alle ervaringen die ik heb opgedaan tijdens een verblijf van twee jaar; uiteraard waren sommige van die ervaringen ook minder positief. Maar wat ik vooral voel is dankbaarheid jegens veel van de Zambianen die ik heb leren kennen vanwege de unieke en soms turbulente momenten die ik met hen heb kunnen delen.
Mijn boek is een uiting van die dankbaarheid.
Een, hoe hoogdravend het ook mag klinken, eerbetoon aan Zambianen in het algemeen en de hartverwarmende mensen die me een plek in hun midden hebben gegeven in het bijzonder. Maar, let wel, een eerbetoon is niet noodzakelijkerwijs een lofzang.
Ondanks het feit dat dit een autobiografisch boek is beschouw ik mijn eigen verhaal vooral als een vehikel om de verhalen en levensomstandigheden van enkele Zambianen voor het voetlicht te brengen. Onherroepelijk raken deze verhalen aan de thematiek die ik eerder noemde en die ons beeld vormt van Zambia of andere Afrikaanse landen. Ik hoop dat ik erin geslaagd ben om deze thema’s een gezicht te geven door ze in een realistische, menselijke context te plaatsen en wellicht hierdoor uw beeld van Afrika aan de werkelijkheid te toetsen. Het boek biedt daarnaast een brede indruk van het alledaagse leven in Zambia: de cultuur, de volksaard, de sociaal-maatschappelijke structuur, de tradities, voodoo, het onderwijssysteem, de gezondheidszorg.
Mijn hoogste doelstelling is echter dat u, als u eenmaal dit boek terzijde legt, niet alleen wat heeft geleerd over Zambia, maar dat de Zambianen u ook wat hebben geleerd.
Veel leesplezier,
Dirk Koolmees
Klik op dirkkoolmees.net