De regering beschuldigt buitenlandse donoren herhaaldelijk van inmenging in de lokale politiek. Vernon Mwaanga klaagt bijvoorbeeld dat diplomatiek personeel via de pers laat weten wat ze over allerlei zaken denken. Diplomatiek personeel dient zich tot het Ministerie van Buitenlandse Zaken te wenden, want anders is het inmenging in lokale politiek. Een ander voorbeeld: de regeringswoordvoerder Ronnie Shikashapwa laat zich laatdunkend uit over Transparency International Zambia, een onderdeel van de internationale NGO die zich bezig houdt met corruptiebestrijding. Zij zouden die taak aan de justitiële autoriteiten moeten overlaten. Bovendien roepen ze van alles over corruptie zonder er op te letten wat de regering er tegen doet. Dat is, volgens Shikashapwa, te begrijpen omdat de financiering van zulke instellingen afhangt van slecht nieuws over corruptie.
Een derde voorbeeld: Vernon Mwaanga scheerde NGO’s en buitenlandse diplomaten over een kam, toen hij hen uitdaagde om specifieke voorbeelden te noemen van de verzwakking van wetgeving en instituties om corruptie te bevechten. Die uitdaging van Mwaanga mag wel een gotspe genoemd worden. Zoals hierboven ettelijke keren vermeld werd, wil juist de regering het misbruik maken van een ambtelijke positie uit de wetgeving verwijderen, hoewel juist dit wetsartikel tot veel veroordelingen heeft geleid. Het gerommel rond de corruptiewetgeving heeft ook tot andere overheidsmaatregelen geleid. Zo is bijvoorbeeld de Taskforce opgeheven, de anti-corruptie eenheid die door donoren werd gefinancierd. De overheid zegt dat de Taskforce samengevoegd is met de officiële Anti-Corruptie Commissie, maar tegelijk is de belangrijkste persoon in de Task Force, aanklager Mutembo Nchito, op staande voet ontslagen. De regering en Chiluba hebben Nchito ook aangeklaagd bij de Law Association of Zambia wegens onethisch handelen in zijn beroep. De Anti Corruptie Commissie gaat bovendien een onderzoek instellen naar financiële malversaties tijdens het bestaan van de Task Force.
De strijd tegen corruptie zoals die gestreden wordt door de regering van Rupiah Banda heeft een duidelijke politieke kleur. Zo is er een groot corruptieonderzoek gaande bij de stedelijke gemeenteraden; in Lusaka bijvoorbeeld gaat het om een bedrag van K.1.7 biljoen dat verdwenen zou zijn. Volgens een accountantsrapport gaat het om 2.9 biljoen kwacha in totaal. Maar het is politiek veelzeggend dat het hier alleen gaat om de periodes dat gemeenteraden onder het bestuur kwamen van het Patriotic Front.
Binnen de rechterlijke macht zijn er wel duidelijk krachten die de corruptie te lijf willen. Volgens minister van Justitie Kunda had de regering de rrechtszaken over corruptie gemakkelijk kunnen stoppen. Dat geeft te denken, zeker als men ziet hoe een belangrijke rivaal voor het leiderschap van MMD buitenspel staat door een rechterlijke uitspraak. Deze minister van Justitie heeft dus ook niet veel oog voor een onafhankelijke rechterlijke macht.
Dat laatste blijkt vooral uit de stagnatie in het onderzoek binnen het Ministerie van Gezondheid. De voornaamste beschuldigde daar is de ex-staatssecretaris Simon Miti, die thuis van zijn salaris zit te genieten, want ‘naar huis sturen’ is de enige maatregel die genomen is. In juni brak er een nieuw schandaal uit. Het ‘Global Fund against Malaria, Aids etc.’ (Gates Foundation) stopte met het uitkeren van geld aan de Zambiaanse regering, want de Zambiaanse regering gaf geen afdoende antwoord op vragen over de besteding van dat geld. Het ‘Global Fund’ bleek in deze affaire in korte tijd de grootste donor van het ministerie van gezondheid te zijn geworden. Daardoor leek bijvoorbeeld de Anti Retroviral Treatment van ongeveer 230.000 Zambiaanse Aidslijders in gevaar te komen. Een compromis werd gevonden door het geld te laten beheren door het Verenigde Naties Ontwikkelings Programma (UNDP). Er zijn geen duidelijke stappen genomen door de regering van Rupiah Banda om deze kwestie op te helderen, maar Banda is wel in woede uitgebarsten over de donoren. Hij had het over de tijd dat Zambia niet afhankelijk was van donoren en beweerde dat Zambia best wel weer zonder hen zou kunnen. Die uitspraken leidden tot de nodige onrust: men vond het geen goede zaak om de gezondheidszorg door corruptie in gevaar te brengen. Vervolgens probeerde Situmbeko Musokotwana, de minister van Financiën, de hele zaak in rustiger banen te leiden. Volgens hem is er een geschiedenis van conflicten met donoren onder alle presidenten, zelfs onder Mwanawasa. Het is redelijk dat donoren bezorgd zijn over het geld dat ze geven, maar goed besteed geld en corruptiebestrijding is in het belang van het hele Zambiaanse volk. Daarom wordt er aan oplossingen gewerkt door zijn ministerie in samenwerking met de donoren.
Corruptiebestrijding is diplomatiek een moeilijke zaak. De Zweedse minister van ontwikkelingssamenwerking heeft het hoofd van SIDA, de Zweedse Ontwikkelings Organisatie ontslagen omdat het deze man niet lukte hierover vooruitgang te boeken. Met name het gebrek aan vootuitgan in de Zambiaanse corruptiebestrijding speelde daarin een belangrijke rol. De minister heeft een zwaargewicht, vroeger wereldwijd hoofd van Save the Children, benoemd in zijn plaats. Maar of dat helpt is de vraag. Corruptiebestrijding vraagt om een kritische houding tegenover de regering en zijn functionarissen en tegelijkertijd vraagt het om samenwerking met die regering. De Britten hebben bijvoorbeeld een samenwerkingsprogram met de Anti Corruptie Commissie van 5.7 miljoen pond, terwijl zij een van de grootste critici zijn van de manier waarop Zambia bestuurd wordt.
(TZ 19/3; 8,10,12, 19/5; 17, 21,29/6; 7/7/2010; P 2/6;5/7/2010)The Nation (Nairobi) 15/16/28/6/10)