Biobrandstof, wie heeft er nog niet van gehoord. Het alternatief voor het dreigende tekort aan fossiele brandstoffen waarvan de voorraad eindig is. De Europese Unie wil over 10 jaar tien procent van het gebruik van fossiele brandstoffen vervangen hebben door de zogenaamde ‘groene brandstoffen’. De Verenigde Staten willen in zeven jaar zelfs al op 17 % zitten. Beiden zullen, om dit te realiseren, een groot deel van deze brandstoffen moeten invoeren.
Door het Internationaal Energie Agentschap wordt geschat dat over ongeveer 20 jaar 53 miljoen hectare nodig is om aan de vraag naar biobrandstoffen te kunnen voldoen. Ter vergelijking: Dat is 3,5 % van het totaal beschikbare landbouwareaal van de wereld en ongeveer 26 keer het totale landbouwareaal van Nederland.
Door de groeiende vraag gaan veel van de bedrijven die op pilotbasis deze producten hebben verbouwd, commercialiseren. Dit kan alleen wanneer de oppervlaktes sterk worden uitgebreid. Omdat een hoge opbrengst per oppervlakte aantrekkelijk is voor de investeerders, vindt de uitbreiding niet louter plaats op marginale gronden maar worden meer en meer grote oppervlaktes vruchtbare gronden onttrokken aan het areaal wat gebruikt kan worden voor voedingsgewassen. In oktober 2009 dreigden meer dan 5000 Keniaanse rijstboeren van hun grond verjaagd te worden ten behoeve van uitbreiding voor een energiegewassenproject. Door grote weerstand vanuit de bevolking is dit uiteindelijk een halt toegeroepen. Het geeft wel aan dat er in de toekomst veel spanningen zullen gaan ontstaan door tegenstrijdige belangen. Spanningen die veelal toch ten nadele van de lokale bevolking zullen uitpakken omdat de politici de inkomsten op korte termijn belangrijker vind dan de risico’s op langere termijn.
Is biobrandstof dan louter slecht voor de lokale bevolking? Ja en nee. Zeker op korte termijn is de vercommercialisering een zegen door uitbreiding van het aantal banen in de gebieden waar de uitbreiding plaatsvindt. Op langere termijn echter kan het gevolg desastreus zijn. Desastreus doordat de extra inkomsten al heel snel opgaan aan het duurder worden van het voedsel.
Dit wil niet zeggen dat de commercialisering slecht is. Het dient echter wel met beleid te gebeuren. De overheden van de diverse betrokken landen moeten niet met dollartekens in hun ogen kijken naar de productie maar ook de lange-termijneffecten in acht nemen. Wanneer ze de uitbreiding toestaan op gronden die anders toch niet gebruikt gaan worden doordat ze minder geschikt zijn voor de landbouw, is er niets aan de hand.
Een andere mogelijkheid is dat bedrijven, waaronder het Nederlandse bedrijf Diligent, niet zelf de oliegewassen te verbouwen maar louter als opkoper te dienen voor de Jatropha noten via een ‘outgrower scheme’. Hierbij verbouwen lokale boeren de gewassen op gronden die ze niet nodig hebben voor voedingsgewassen. Ook worden diverse van deze gewassen, waaronder Jatropha, gebruikt als levende afscheiding. Wanneer de gewassen rijp zijn, verkopen de boeren de opbrengst aan het verwerkende bedrijf. Hiermee is het risico van tekorten aan voedsel beduidend kleiner. Bovendien komen de inkomsten de lokale bewoners van het land ten goede in plaats van dat een multinational of groot bedrijf er met de winst van doorgaat.
We houden de ontwikkelingen in de gaten.